Participatie

Niet ieder plan is geschikt voor participatie. Soms ligt dat aan het onderwerp, de beschikbare tijd of het budget. Ook speelt mee hoeveel ruimte er is voor verschillende oplossingen. Daarom bekijkt de gemeente per plan of participatie zinvol is. We gebruiken hiervoor een hulpmiddel dat helpt om die keuze goed af te wegen. In sommige gevallen besluiten we dan om géén participatie te organiseren. Zo zorgen we dat het voor iedereen duidelijk is waarom we wel of niet participatie inzetten.

Of de gemeente participatie inzet bij een nieuw project, beleid of vraagstuk, hangt af van een aantal zaken. De betrokken ambtenaar bekijkt per situatie of participatie passend en haalbaar is. Daarbij wordt gekeken naar:

1. Invloed op inwoners, organisaties of ondernemers
Heeft het onderwerp invloed op mensen of organisaties in onze gemeente? Dan willen we hun wensen en ideeën graag meenemen. We kijken hierbij door de bril van inwoners, ondernemers en organisaties naar het onderwerp. Met participatie halen we op wat er speelt bij inwoners en wat zij belangrijk vinden voor het plan.

2. Ruimte om mee te denken
Participatie heeft alleen zin als er echt iets te kiezen valt. Als alles al vastligt, bijvoorbeeld door wetten, bestaand beleid of financiële beperkingen, is participatie niet mogelijk. In dat geval leggen we duidelijk uit waarom we informeren in plaats van participeren.

3. Tijd voor participatie
Goede participatie kost tijd. Soms is die tijd er niet, bijvoorbeeld als er snel een besluit nodig is. Dan lukt het niet om inwoners op tijd te betrekken.

4. Mensen en middelen
Participatie vraagt inzet van medewerkers en geld. Zo kunnen er ideeën van inwoners uit een participatiebijeenkomst komen, die extra kosten met zich meebrengen. Als er te weinig tijd, mensen of geld is, vraagt het college de gemeenteraad om extra middelen.

Er zijn verschillende manieren waarop inwoners kunnen meedoen met plannen of projecten van de gemeente. Hiervoor gebruiken we de participatieladder: een hulpmiddel dat laat zien hoeveel invloed inwoners kunnen hebben. Een onderdeel daarvan is de beslisboom om te bepalen welke vorm van participatie het beste past bij een project. Hoe hoger je op de participatieladder komt, hoe meer invloed inwoners hebben.

Trede 1 – Informeren (meeweten)
Inwoners worden geïnformeerd over plannen en besluiten. Ze hoeven hier niets voor te doen, maar worden wel op de hoogte gehouden.
Let op: de gemeente Buren ziet dit niet als participatie, omdat er geen invloed is op het besluit en omdat het de basis dient te zijn bij een nieuw beleidsplan om inwoners te informeren.

Trede 2 – Raadplegen (meedenken)
De gemeente bepaalt de agenda, maar vraagt inwoners om hun mening. De uitkomsten kunnen invloed hebben, maar zijn niet bindend.
Voorbeeld: inwoners reageren via een online enquête op een voorstel voor een nieuwe verkeerssituatie.

Trede 3 – Adviseren (meedenken)
De gemeente bepaalt de agenda. Inwoners krijgen de ruimte om zelf ideeën en oplossingen aan te dragen. De gemeente neemt deze adviezen serieus en wijkt alleen gemotiveerd af.
Voorbeeld: een werkgroep van inwoners wordt uitgenodigd om mee te denken over het ontwerp van een nieuw park.

Trede 4 – Coproduceren (meedoen)
De gemeente en inwoners maken samen de agenda en zoeken samen naar oplossingen. Inwoners zijn in dit geval de partner in het gesprek.
Voorbeeld: Samen met inwoners een plan ontwikkelen om het dorpshuis te vernieuwen.

Trede 5 – Meebeslissen
Inwoners beslissen, binnen duidelijke kaders, mee over onderwerpen. De gemeente Buren heeft een adviserende rol. De rol van de inwoner is meebeslisser en vaak mede-uitvoerder.
Voorbeeld: een bewonersgroep beslist zelf over het budget voor buurtactiviteiten.

Trede 6 – Zelf doen
Inwoners nemen het initiatief en voeren zelf uit. De gemeente ondersteunt waar nodig.
Voorbeeld: inwoners verzorgen zelf het onderhoud van groen in hun straat.

De kwaliteit van het resultaat hangt sterk af van hoe het wordt uitgevoerd. Daarom werkt de gemeente Buren met een stappenplan voor participatie, dat helpt om het proces goed en zorgvuldig vorm te geven. Daarnaast is er een communicatiestrategie opgesteld. Goede, duidelijke en tijdige communicatie is namelijk de basis voor succes bij participatie.

Meebeslissen – De gemeente laat initiatieven volledig over aan inwoners en grijpt alleen in als er juridische of beleidsmatige bezwaren zijn.
Faciliteren – De gemeente ondersteunt inwonersinitiatieven met subsidies, locaties of netwerkcontacten.
Samenwerken – De gemeente is een actieve partner in een initiatief en helpt bij uitvoering en beleidsontwikkeling.

1. Heeft u een goed idee?
Bekijk eerst of uw idee voldoet aan de voorwaarden. Deze vindt u in het afwegingskader en het stappenplan Burense participatie.

2. Past uw initiatief binnen die kaders?
Meld uw idee dan aan via de ideeënbus op de website of neem rechtstreeks contact op met de kernverbinder van uw dorp of stad.

3. We nemen contact met u op
De kernverbinder bespreekt uw idee met u of brengt u in contact met een vakinhoudelijke medewerker van de gemeente.

4. Samen brengen we het initiatief in beeld
De initiatiefnemer en de medewerker van de gemeente kijken samen naar belangrijke punten, zoals draagvlak in de buurt, juridische zaken en de financiële kant.

5. U werkt het idee verder uit
Als de gemeente iets kan betekenen, stelt u als initiatiefnemer een plan op. De vakinhoudelijke medewerker ondersteunt hierbij als dat nodig is.

6. We maken duidelijke afspraken
We leggen vast wat we van elkaar verwachten en welke stappen we samen zetten. Bij complexere initiatieven stellen we ook een participatieplan op.

7. Alles netjes geregeld
Waar nodig leggen we de afspraken vast in een overeenkomst, zodat iedereen weet waar hij of zij aan toe is.

4.1 Stappenplan voor het indienen van een uitdaging:

1. Voorbereiding
➢ Inwoners verzamelen informatie over de taak die zij willen overnemen en bereiden een voorstel voor.
➢ Inwoners nemen contact op met de coördinator maatschappelijke initiatieven voor advies en begeleiding.

2. Indienen van een uitdaging
➢ Inwoners dienen hun voorstel in bij de gemeente, inclusief een plan van aanpak, begroting en bewijs van draagvlak in de buurt.

3. Beoordeling
➢ De gemeente beoordeelt het voorstel op basis van de gestelde criteria en afwegingen.

4. Besluitvorming
➢ De gemeente neemt een besluit over de uitdaging en informeert de initiatiefnemers over de uitkomst.

5. Uitvoering
➢ Bij een positief besluit, maken de gemeente en de initiatiefnemers concrete afspraken over de uitvoering en verantwoordelijkheden.
➢ De initiatiefnemers starten met de uitvoering van de taak onder begeleiding van de gemeente.

6. Evaluatie
➢ Na afloop van de uitdaging wordt het proces geëvalueerd en worden lessen getrokken voor toekomstige uitdagingen.

Criteria voor het uitdaagrecht:
We hanteren de onderstaande criteria die de Vereniging van Nederlandse Gemeenten heeft opgesteld:
➢ De initiatiefnemers zijn geworteld in de buurt of wijk van het gebied.
➢ De initiatiefnemers willen een huidige lokale voorziening of gemeentelijke taak overnemen.
➢ Op basis van de kennis en ervaring van de initiatiefnemers is het aannemelijk dat zij de prestatie kunnen leveren.
➢ Het initiatief wordt gedragen door de wijk of buurt.
➢ Het initiatief schaadt geen andere inwoners.
➢ Het initiatief is bestuursrechtelijk en/of rechtsvorm.
➢ De kosten voor de uitvoering zijn niet hoger dan de huidige kosten.

Taken die exclusief zijn voorbehouden aan de overheid, zoals strafvervolging of het werk van de hulpdiensten, vallen niet onder het uitdaagrecht. Deze criteria, samen met de overheidsdata en zijn uitgevoerd van de inzet van het uitdaagrecht, worden overgenomen in de uitvoeringsagenda.

Afwegingen van de wenselijkheid van inzet op het uitdaagrecht:
Bij de afweging om het uitdaagrecht in te zetten, worden de volgende aspecten overwogen:

1. Duurzame betrokkenheid en toewijding bij de initiatiefnemers en andere betrokkenen.
2. Toetsing van de mate van maatschappelijke meerwaarde, dus hoe het bijdraagt bijvoorbeeld bij aan de leefbaarheid van een kern.
3. Positieve energie en enthousiasme vanuit inwoners en organisaties.
4. Opstelling van de uitdaging voor alle partijen, uitgezonderd commerciële partijen omdat de gemeente geen winstoogmerk heeft.

We zijn nog aan het begin van dit traject: Als gemeente hanteren we vooraf enkele randvoorwaarden, maar binnen die kaders willen we vooral onderzoekend en samenwerkend kijken naar de kansen die initiatieven bieden. Wat is de waarde van het idee voor de gemeenschap? Hoe kunnen we het samen mogelijk maken?

Heeft u een uitdaging? Dien uw idee in! Dat kan:

• via de ideeënbus op onze website,
• door contact op te nemen met de projectleider participatie via ddriessen@buren.nl,
• of door in gesprek te gaan met een van onze kernverbinders.

We zijn benieuwd welke uitdagingen er binnenkomen!

Inwoners van Apeldoorn-Zuid richtten de buurtcoöperatie ‘Zuid Doet Samen’ op omdat ze vreesden dat een groep kwetsbare mensen door de decentralisaties tussen wal en schip zou raken. Daarnaast vonden de initiatiefnemers dat de formele structuren, professionele instellingen, te weinig keken naar de kracht en mogelijkheden van de mensen. De vrijwilligers bezoeken alle buurtbewoners om te informeren naar de behoeften rond zorg en welzijn. Zo ontmoeten ze zowel kwetsbare mensen als inwoners die iets willen bijdragen. Die koppelen ze vaak aan elkaar.

In Berghem (gemeente Oss) hebben inwoners als stichting Berghem Events de gemeente gechallenged en zelf – samen met horecaondernemers – de dorpskermis georganiseerd. Met hun kennis van de lokale situatie maakten ze slimme combinaties tussen horeca en kermis. Ze maakten bijvoorbeeld de kermis aantrekkelijker voor ouders, door een terras en feesttent. En richten ze zich op wat mensen uit Berghem zelf belangrijk vinden.

In Zutphen moest bij duurzaamheidscentrum De Kaardebol een parkeerterrein worden verhard. De gemeente had hiervoor een offerte van een bedrijf liggen. De huidige ‘bewoners’ van de Kaardebol konden dit via hun netwerk en met inzet van mensen met afstand tot de arbeidsmarkt voor € 20.000 minder doen. En ze konden ook nog de bestaande stenen hergebruiken.

• Het initiatief komt van inwoners en niet van de gemeente. Het is voor de gemeente dus afwachten wanneer en welke challenges inwoners indienen. De ideeën van de inwoners staan voorop en daarbij gaan we dan samen onderzoeken hoe we dat eventueel mogelijk kunnen maken.
• Inwoners zetten zich in voor elkaar. Een kenmerk van een challenge is dan ook dat de wijk of buurt er beter van wordt, het heeft een maatschappelijke waarde. Daarbij is het ook erg waardevol dat inwoners samen een taak oppakken, verantwoordelijkheid nemen en elkaar leren kennen.
• Het gaat om het geheel of deels overnemen van een huidige taak waar de gemeente budget voor heeft. Bij een challenge neemt de inwoner een of meer (delen van) huidige gemeentelijke taken over. Daarbij kunnen zij meerdere taken combineren en of zaken eraan toevoegen. De gemeente draagt het budget over dat vrijkomt doordat inwoners die (delen van) gemeentelijke taken uitvoeren. Vaak worden de taken van de gemeente niet exact overgenomen, maar initiatiefnemers pakken het anders aan en combineren zaken, zodat problemen beter worden opgelost. 
• Het uitdaagrecht biedt inwoners de mogelijkheid biedt om invulling te geven aan hun wens tot betrokkenheid, omdat dit hen in staat stelt om, in overleg met de gemeente, de uitvoering van collectieve voorzieningen van de gemeente over te nemen met bijbehorend budget.
• In de praktijk kan het zo zijn dat een challenge een samenwerking wordt tussen gemeente en inwoners. Een gemeente en een inwoner dragen dan allebei hun steentje bij. Het is dan zo dat het overnemen van een overheidstaak onder het uitdaagrecht te hoog gegrepen is en dat het recht op samenwerking dan een tussenvorm is waarbij inwoners en gemeenten samenwerken maar inwoners daarbij niet een taak in zijn geheel overnemen. Hieronder een voorbeeld uit Rotterdam:

De Rotterdamse Schepenstraat was ernstig verzakt (tot wel 40 cm). De riolering was lek en huisaansluitingen braken soms af. De straat moest worden opgehoogd, maar daardoor zouden alle bomen doodgaan. De inwoners hebben toen een challenge ingediend. Dat werd een mooie samenwerking, waarbij de gemeente zorgde voor het plan voor de vervanging van de riolering en de inwoners voor de bovengrondse inrichting. Met allerlei praktische oplossingen. Zo werd het plantvak rond de bomen minder opgehoogd dan normaal om bomen te redden. Nadeel is dat in de diepe plantvakken vuil kan gaan ophopen, maar daar let de buurt op. Mensen voelen zich meer eigenaar van hun buurt. En als bonus heeft de buurt elkaar leren kennen. Ze helpen bijvoorbeeld ouderen met boodschappen en passen op elkaars kinderen.